Portretrecht
Het portretrecht is een persoonlijkheidsrecht en hangt nauw samen met het recht op privacy. Het portretrecht houdt in dat je de toestemming van een persoon moet vragen vooraleer je zijn of haar afbeelding maakt en/of verspreidt.
Toestemming is enkel nodig als de persoon herkenbaar is afgebeeld. Dit houdt in dat de persoon zelf of iemand anders de afgebeelde persoon kan herkennen, zelfs als niet het volledige gezicht werd afgebeeld.
Toestemming is niet vereist voor het fotograferen van personen in een publieke ruimte als bij het nemen van de foto niet op die personen is gefocust. Met andere woorden, als die personen ’toevallig’ op de foto staan. Dit is een vaag criterium dat vaak aanleiding geeft tot discussies. Veel hangt af van de concrete omstandigheden.
Toestemming nodig
De toestemming voor het maken, kopiëren, verspreiden of tentoonstellen van iemands afbeelding kan schriftelijk of mondeling -zelfs stilzwijgend – gegeven worden. Een stilzwijgende toestemming geldt enkel als de concrete omstandigheden elke dubbelzinnigheid uitsluiten. Bij een mondelinge toestemming duiken vaak bewijsproblemen op. Je zorgt dan ook best voor een schriftelijke en voorafgaande toestemming.
Er wordt algemeen aangenomen dat wanneer iemand poseert voor een fotograaf hij of zij de toestemming geeft voor het nemen van de foto. Een mondelinge of stilzwijgende toestemming tot het publiceren van iemands portret wordt slechts uitzonderlijk aanvaard (enkel als hierover geen enkele twijfel bestaat).
Portretrecht en minderjarigen
Bij minderjarigen moeten de ouders hun toestemming geven. Als de minderjarige in staat is om zelf hierover een oordeel te vormen, is ook zijn of haar toestemming nodig, naast de toestemming van de ouders. Er moet dan ingeschat worden of de minderjarige voldoende “onderscheidingsvermogen” heeft en zelf een voldoende inschatting kan maken van de consequenties van zijn of haar toestemming. Over het algemeen wordt aangenomen dat dit vanaf de leeftijd van 12 à 14 jaar is (maar het kan ook vroeger zijn). Ook hier moet rekening worden gehouden met de concrete, feitelijke omstandigheden.
Kan je je toestemming intrekken?
Je hebt in principe het recht om je toestemming tot publicatie in te trekken. Dit geldt niet voor je toestemming tot het maken van je afbeelding als de foto al genomen is, enkel voor je toestemming tot het publiceren ervan en verder gebruik ervan. Dit ‘recht op intrekking’ geldt dus enkel voor de toekomst.
Er bestaat ook een ‘recht om vergeten te worden‘. In bepaalde omstandigheden kan iemand die vroeger in de actualiteit heeft gestaan nadien vragen om zijn of haar foto te verwijderen. Dit recht moet afgewogen worden tegen het recht van het publiek op informatie.
Hoe lang geldt het portretrecht?
Het portretrecht blijft gelden gedurende het hele leven van de geportretteerde, en tot 20 jaar na zijn of haar overlijden (dan moet toestemming gevraagd worden aan de erfgenamen). Als een geportretteerde meer dan 20 jaar is overleden, dan geldt er geen “portretrecht” meer, maar kunnen de erfgenamen of familieleden eventueel beroep doen op een ruimer familiaal persoonlijkheidsrecht om de nagedachtenis van de overledene te beschermen.
Portretrecht en bekende personen
Voor publieke figuren (zoals politiekers, sporters, filmsterren, televisiefiguren, enz.) wordt verondersteld dat hun portret mag genomen en gepubliceerd worden, als dit verband houdt met hun publieke activiteiten in het kader van verslaggeving rond actualiteit en het recht op informatie voor het publiek. Het moet daarbij gaan om een gebruik dat kadert binnen journalistieke verslaggeving of toch minstens een informatief karakter heeft, of een gebruik dat verband houdt met het algemeen of maatschappelijk belang.
Wat is het verschil met auteursrecht?
Het portretrecht en het auteursrecht zijn twee verschillende regimes. Toch kunnen ze tegelijkertijd van toepassing zijn. Bijvoorbeeld, als een fotograaf een foto maakt van iemand, zal hij of zij normaal gezien de auteursrechten op de foto hebben (op voorwaarde dat die foto voldoende origineel is). Het portretrecht blijft bij de geportretteerde. De fotograaf zal de foto niet kunnen publiceren zonder de toestemming van de geportretteerde. De geportretteerde zal op zijn beurt de foto ook niet kunnen publiceren zonder de toestemming van de fotograaf. Beide regimes overlappen mekaar dus (en beperken elkaar). Voor een foto van een kunstwerk, heb je in principe bovendien de toestemming van de kunstenaar nodig. Voor een foto van een gebouw heb je soms de toestemming van de architect nodig (of de tuinarchitect in het geval van landschapsarchitectuur).
Wat bij inbreuk op het portretrecht?
Bij schending van je portretrecht doe je er best aan om eerst de gebruiker of uploader van de beelden te contacteren en te vragen om de beelden te verwijderen. Bij sociale media kan je vaak rechtstreeks een klacht indienen voor een schending van je privacy door een foto of video die op het platform gepost is.
Als dit niet het verhoopte resultaat oplevert, kan de houder van het portretrecht ook naar de rechter stappen. Bij schending van het portretrecht, kan de inbreukpleger aansprakelijk gesteld worden en veroordeeld tot betaling van een schadevergoeding. Er moet dan bewezen worden (1) dat een afbeelding werd gemaakt of gebruikt/verspreid zonder toestemming; (2) dat er schade geleden is; (3) dat de schade veroorzaakt is door de inbreuk (oorzakelijk verband); en (4) dat de gedaagde partij degene is die de inbreuk gepleegd heeft of hiervoor verantwoordelijk is. Er moet niet bewezen worden dat de overtreder te kwader trouw was. Met andere woorden, zelf al maak/gebruik je een afbeelding te goeder trouw, toch kan je aansprakelijk zijn voor de schade die de geportretteerde hierdoor lijdt.
Er zal eerder geen probleem zijn wanneer:
- je niet focust op de persoon;
- er sprake is van actualiteitsverslaggeving, vrijheid van meningsuiting of vrijheid van artistieke expressie;
- de persoon stilzwijgend toestemming geeft, bijvoorbeeld poseert of weet dat hij gefilmd wordt en geen bezwaar maakt;
- de foto genomen is in de publieke ruimte.
Er zal eerder een probleem zijn wanneer:
- je focust op de persoon;
- de persoon ertegen protesteert dat hij gefilmd wordt;
- de opname gemaakt is in de privésfeer of er sprake is van een schending van de privacy;
- de persoon schade lijdt, bijvoorbeeld wanneer er sprake is van een ongewenste associatie (politiek, reclame, armoede, …);
- oude koeien uit de gracht gehaald worden en de persoon het recht om vergeten te worden kan inroepen.