Sint-Maarten in Massemen

Stookt vier! Maakt vier! Sinte-Maarten komt alhier!

op 07.09.2021

Hoe houd je de Sint-Maartenstraditie in leven in een tijd waarin kinderen overstelpt worden met speelgoed? Niet door nog meer cadeautjes uit te delen, als het van Herman De Wulf afhangt. Met het buurtcomité THOG Massemen probeert hij de oude rituelen rond Sint-Maarten in een nieuw jasje te steken.

‘Sint-Maarten heeft altijd bestaan in Massemen,’ zegt Herman De Wulf. Het is een van de tientallen Vlaamse gemeenten waar hij zich in de loop van de twintigste eeuw niet van de troon liet stoten door zijn Turkse evenknie Sint-Niklaas. ‘Op 11 november vinden de kinderen ‘s ochtends speelgoed in hun schoentje. Maar aan zo’n verhaal hangt weinig vlees. Dat is geen traditie. Ik ging op zoek naar iets anders.’

Herman De Wulf

De Wulfs zoektocht bracht hem in Utrecht en Beveren, waar Sint-Maarten niet in zijn bisschopsoutfit verschijnt, maar in de huid kruipt van een Romeinse soldaat. Het was in die gedaante dat Sint-Maarten in de vierde eeuw na Christus als een hedendaagse superheld zijn mantel in tweeën hakte en deelde met een bedelaar. ‘In Utrecht vieren ze hem dus als een deelheilige, iemand die deelt met anderen. Tijdens de Sint-Martinusparade betrekken ze bijvoorbeeld ook mensen in armoede. Daar kon ik mee verder.’

Speelgoed delen in plaats van geven

In plaats van speelgoed uit te delen, zamelt de Massemense Sint-Maarten nu speelgoed in ten voordele van Deelpunt uit Wetteren. ‘Toen we tien jaar geleden het buurtcomité uit de grond stampten, kochten we geschenken en deelden die uit aan de kinderen. Achteraf gezien was dat absurd. Het kostte klauwen vol geld om een prul te kunnen geven terwijl de kinderen al zoveel hadden.’

Bovendien waren de kinderen weg eens ze hun cadeau hadden gekregen, terwijl het net de bedoeling was om mensen samen te brengen. Daarom verschoof de aandacht naar de boodschap van Sint-Maarten, namelijk delen met anderen. 

‘We kunnen er niet onderuit: Sint-Maarten staat synoniem met cadeautjes krijgen.'

Herman De Wulf

‘We kunnen er niet onderuit: Sint-Maarten staat synoniem met cadeautjes krijgen. Al van begin november stromen de reclamefolders hier binnen. Aan de kerk in Massemen hebben we een speciale brievenbus geplaatst voor brieven aan Sint-Maarten. Als je die brieven openvouwt, zijn ze volgeplakt met foto’s uit de speelgoedcatalogi. We willen daar niet aan raken, maar we willen er wel iets naast plaatsen.’ Dat laat Sint-Maarten ook zelf op zijn Facebookpagina doorschemeren als reactie op al die verlanglijstjes: ‘De kinderarmoede groeit en dus zal Sint-Maarten nog meer dan vroeger nodig zijn om ook aan die kinderen te denken.

Sint-Maarten zoals we hem best kennen, met zijn mijter, rode mantel, baard en staf, verdwijnt niet achter de coulissen. De soldaat en de heilige zijn complementair in Massemen. Elk jaar maakt de heilige man op 11 november zijn opwachting in de tot de nok gevulde Sint-Martinuskerk die aan hem gewijd is. Vanop een glasraam taxeert de soldaat Sint-Maarten zijn evenbeeld.

Pas in de negentiende eeuw dook de trend op om hem als lijfelijk personage op te voeren en wel in zijn rol van bisschop. ‘Maar de bisschopsfiguur beperkt zich tot het katholieke geloof, terwijl ik zijn universele boodschap veel breder wil uitdragen, namelijk naar iedereen die begaan is met de medemensen en mensen die het moeilijker hebben om de eindjes aan elkaar te knopen.’ 

Stookt vier! Maakt vier!

‘In de straatjes en langs de wegeltjes, ja, zelfs op 't open veld zullen fakkeltjes en lantaarntjes, heelder vuren den donkeren Novemberavond vol klare Sint-Maartensvreugde zetten. Hoor de rakkers zingen dat de steenen daveren: Stookt vier! Maakt vier, Sinte-Maarten komt alhier,’ zo klonk het bijna honderd jaar geleden in Het Nieuws van de Dag.

Lampionnentocht in Massemen

Sinds een viertal jaar vindt ook in Massemen weer zo’n lampionnentocht plaats. Vanwaar dat gebruik? ‘Op 11 november zitten we in de laatste rechte lijn naar de winter,’ zegt Herman De Wulf. ‘Bedelaars hadden dus licht nodig, een fakkel of een lantaarn, vandaar het gebruik om een lampionnentocht te organiseren rond Sint-Maarten. We blazen die traditie nieuw leven in.’ 

‘De bedoeling is dat de kinderen zelf hun lampionnen maken, weliswaar met led-lichtjes die we uitdelen. Kaarsen zijn te gevaarlijk.’ Misschien is het wel meer een bedeltocht dan een lampionnentocht: ‘We vragen de buurtbewoners langs het parcours om koekjes of wafels te bakken en uit te delen aan de kinderen die voorbij wandelen. Onze ambitie is om ook tijdens die bedeltocht de verhalen van Sint-Maarten weer tot leven te brengen, bijvoorbeeld door korte toneelstukjes langsheen het parcours waarbij acteurs korte scènes uit zijn leven naspelen.’

De Wulfs droom is om er ooit een heuse processie van te maken, waarbij de soldatenfiguur van Sint-Maarten rondgedragen wordt, maar dat klinkt eenvoudiger dan het is: ‘Door de drukke wegen in het dorp, moeten we uitwijken naar kleine paden. Daar is het niet evident om met koetsen of paarden rond te karren.’

Heidense rituelen

De apotheose van de bedeltocht vindt plaats op het Scoutsterrein met een spectaculair Sint-Maartensvuur. Zulke Sint-Maartensvuren zijn volgens Antoon Naert, medeauteur van ‘Heiligen en tradities in Vlaanderen’ een overblijfsel het (laat)middeleeuwse ‘schuddekorven.’ Noten, appels en koekjes werden boven een vuurkorf heen en weer geschud tot ze (intussen gepoft) in het rond vlogen en door de kinderen werden opgevangen.

'Meer en meer leggen we het accent op de niet-bisschop. Massemen moet meer zijn dan die traditionele Sint-Maartensfiguur.'

Herman De Wulf

Ook dat gebruik zindert na in Massemen: ‘Het buurtcomité deelt poffertjes uit aan de kinderen die deelnamen aan de wandeling terwijl de Scouts drank verkopen.’ Waarom zo’n heidens ritueel van onder het stof halen om Sint-Maarten te vieren? ‘Dat is nu net de insteek die ik nodig heb. Meer en meer leggen we het accent op de niet-bisschop. Massemen moet meer zijn dan die traditionele Sint-Maartensfiguur. De verhalen zijn juist de rijkdom van de cultuur en van de geschiedenis. Verhalen blijven hangen.’ 

Sint-Maartensliedjes 

‘De helft van de mensen heeft geen voeling met Sint-Maarten’, zegt Herman De Wulf. ‘Daar willen we verandering in brengen, maar dat moet groeien. We zijn nog maar een viertal jaar bezig. Alleen: het kan pas groeien als er interesse en draagvlak ontstaat. Voor de spektakelwaarde van de bedeltocht en het Sint-Maartensvuur zijn die er zeker. Ook het buurtcomité ziet er de toegevoegde waarde van in. De scholen springen minder snel op de kar. We wilden hen aanmoedigen om de leerlingen Sint-Maartensliedjes aan te leren, alleen: veel van de kinderen komen uit Wetteren, waar niet Sint-Maarten maar Sinterklaas gevierd wordt.’

Onthaal van de Sint in de naar hem vernoemde kerk

Ook Herman De wulf had tot voor een paar jaar weinig noties van het verhaal rond Sint-Maarten. Het initiatief van de gemeente Beveren om een Vlaams luik te breien aan de Sint-Maartensroute tussen Utrecht en Tours, bracht daar verandering in.

‘Ik was toen schepen van Toerisme en Lokale Economie en zag het potentieel van zo’n route in. Bovendien ben ik als fervent fietser twee keer naar Compostella gereden. Naarmate je dichter bij Spanje komt, wemelt het van de toeristen. Probleem was dat de eerste kladversie van de route ten noorden van Wetteren kronkelde. Ik heb er bij Toerisme Vlaanderen voor geijverd om de GR-paden langs de Sint-Martinuskerken van Massemen en Westrem te sturen. Naar aanleiding van de viering van duizend jaar Massemen in 2019 hebben we de route toen ingewandeld en ingefietst.’

De route heeft trouwens niets te maken met een parcours dat Sint-Martinus zou afgelegd hebben. Op het moment dat veel nieuwe dorpen en parochies uit de grond schoten, was hij toevallig een populaire heilige. Ook Oordegem, Lede en Aalst hebben een Sint-Martinuskerk die uit dezelfde periode stamt als die in Massemen.

Na een jaartje zonder bezoek van Sint-Maarten, wordt hij op 11 november 2021 om 16 uur opnieuw verwelkomd in de kerk, de lampionnentocht start om 17 uur en eindigt een uur later rond het Sint-Maartensvuur op het Scoutsterrein.

Volg het buurtcomité Massemen op Facebook

Tekst: Bart Vanacker

Zie ginds komt Sint-Maarten