‘De kinderen overdonderen je. Vluchten kan niet meer.’
Je kunt er je klok op gelijk zetten: elk jaar op een zondag in oktober, meert Sint-Maarten aan op de Scheldedijk in Moerzeke. Al meer dan een halve eeuw lang houdt het Sint-Maartenscomité deze traditie springlevend.
‘De precieze datum wordt het jaar voordien geprikt en hangt af van het getij van de Schelde, zegt Gracy Peelman van het Sint-Maartenscomité in Moerzeke. Dat zelfs een heilige zich dient te schikken naar de waterstanden, maakte de aankomst van Sint-Maarten in Aalst duidelijk, toen hij in 2013 door de hoge Denderstand niet per boot kon neerstrijken.
Geen ruimte voor improvisatie
De minutieuze organisatie door het Sint-Maartenscomité in Moerzeke sluit dergelijke verrassingen uit: ‘Daar laten we weinig of geen ruimte voor. Alles ligt op voorhand vast in een draaiboek. Als je het moment zelf begint te improviseren, kan dat gunstig uitpakken, maar ook heel slecht.’ In augustus begint Gracy Peelman dan ook al de voorbereidingen te treffen en af te spreken wie wat doet.
‘Je moet er de flair voor hebben om dat te kunnen en willen doen.’
‘In al die jaren hebben we het geluk gehad dat er nog nooit iets in de soep is gedraaid. Als de Sint zou ziek worden, bijvoorbeeld, heb je niet op een-twee-drie een geschikte vervanger gevonden,’ zegt Peelman. ‘Je moet er de flair voor hebben om dat te kunnen en willen doen,’ legt Peelman uit. De aankomst van de Sint, is immers niet niets: ‘Als de Sint aankomt, overdonderen honderden kinderen je. Vluchten kan dan niet meer.’
Gracy Peelman kreeg de Sint-Maartensmicrobe te pakken via haar schoonvader, die vijftig jaar lang in de huid kroop van Sint-Maarten. Samen met vrijwilligers van Femma en de KWB (Kristelijke Werknemersbeweging) van Moerzeke, zet ze al jaar en dag de aankomst van de Sint op touw. Toen haar schoonvader als Sint op pensioen ging, nam Maurits Roels die rol over. Hoe ging dat?
‘Je moet toch wat waardigheid uitstralen,’ legt Roels uit. ‘Ik hoorde verhalen van collega-sinten die een hele dag aan de toog hangen en dan ‘s avonds in hun kostuum ronddansen. Dat kan niet. Als ik weer in burger ben, drink ik weliswaar een pintje na afloop, maar de rol van Sint-Maarten zelf moet je serieus nemen. Die kinderen kijken op naar die figuur, het mag geen circus worden.’ Ook de selectie van de Zwarte Pieten is geen evidentie. ‘Omdat de jongeren uit Moerzeke te snel zouden worden herkend door de kinderen, rekruteren we onze Pieten bij jeugdhuis De Snuffel in Grembergen.’
Grijpgrage handjes
De Moerzeekse Sint-Maarten stapt aan boord van zijn schip in Baasrode en meert na een uurtje varen aan in Moerzeke. Hij reist niet alleen: ‘Een tiental andere schuiten van mensen uit Hamme en de jachtclub begeleiden de Sint.’ Afhankelijk van het weer staan ruim vijfhonderd mensen op de Scheldeboorden, niet alleen Moerzekenaars, maar ook inwoners van Hamme en Grembergen. ‘Als je daar aankomt, is dat wel indrukwekkend,’ zegt Roels.
‘Jonge kindjes proberen al snel eens aan je baard trekken.’
Sint-Maarten blijft een uur lang op de dijk en probeert zoveel mogelijk kinderen een handje te geven, maar door de steeds grotere populariteit van Sint-Maarten, is het onmogelijk om nog tegen iedereen een woordje te zeggen. ‘Er is bijna geen doorkomen aan. Als ze vragen om een foto te nemen, maak ik daar altijd tijd voor, maar iedereen een handje geven, lukt gewoon niet in zo’n mensenzee.’ Bovendien moet de Sint op zijn hoede zijn voor grijpgrage handjes: ‘Jonge kindjes proberen al snel eens aan je baard trekken.’
Na het onthaal op de dijk begeeft Sint-Maarten zich in het gezelschap van een stoet pony’s en de folkloristische groep de Bolhoeden naar de 5-sprong, aan de poort van die school worden pannenkoeken gebakken en wordt de Sint geïnterviewd: ‘Ik moet elk jaar hetzelfde zeggen: dat ze braaf geweest zijn en dat er dit jaar geen stoute kinderen waren.’ Het volgepropte programma van Sint-Maarten eindigt bij het rusthuis, waar hij rondgaat in het cafetaria en de gangen.
Kerstmarkt voor Sint-Maarten
De dagen en weken nadien, maakt Sint-Maarten ook zijn opwachtingen in de scholen en op het Sint-Maartensfeest van KWB en Femma. Om de kas van het Sint-Maartenscomité te spijzen, kruipt de heilige man ook wel eens in de huid van Sinterklaas om op huis- of bedrijfsbezoek te gaan buiten Moerzeke.
‘In Moerzeke is het al Sint-Maarten wat de klok slaat en is Sinterklaas een nobele onbekende. Komen er toch vragen, dan zeggen we dat het broers zijn.’ Het comité krijgt weliswaar ook steun van de gemeente, daartegenover staan een stapel kosten: ‘We kopen een bloemstuk om de auto te versieren, we kopen snoepgoed om rond te strooien, we moeten een verzekering regelen en het Rode Kruis betalen. Alles wordt duurder.’
‘Het is een te mooi kinderfeest om het niet te doen.'
Vandaar dat de kostuums van de Zwarte Pieten voor een appel en een ei gemaakt zijn door een zelfstandig naaister uit het dorp. ‘Indien je dat zelf koopt, is dat onbetaalbaar ofwel weinig kwalitatief. Voor corona heeft zij zelfs bijpassende mondmaskers gemaakt.’ De opbrengst van de kerstmarkt die in december georganiseerd wordt, is dan ook bedoeld om naar de festiviteiten rond Sint-Maarten te vloeien: ‘Het is een te mooi kinderfeest om het niet te doen,’ zegt Peelman.
Geen Sint zonder vrijwilligers
Hoe ziet de toekomst van Sint-Maarten eruit? ‘Zolang er vrijwilligers zijn die dat willen in ere houden, gaat dat blijven bestaan,’ zegt Peelman: ‘Zolang ik kan, ga ik mij erachter scharen, maar je kunt het de dag zelf niet alleen. De mensen die helpen, doen dat allemaal als vrijwilliger: vijftigers, zestigers, zeventigers. Jongeren zijn moeilijker om aan te trekken. Maar zonder vrijwilligers is zoiets niet realistisch: als je iedereen zou moeten betalen, dan is het gedaan met de Sint-Maartenstraditie.’
Veranderende tradities
In 1950 reageerde Het Nieuwsblad verheugd op de heropleving van de Sint-Maartensviering in onze contreien: ‘Het is duidelijk dat men hiermede de bedoeling vooropzet, deze folkloristische feestelijkheden en geplogenheden weer in te richten als tegengewicht voor de banale, afstompende en van alle werkelijk opvoedende cultuur gespeende moderniteiten inzake vermakelijkheden en ontspanning.’
'Toen ik jong was, waren de Pieten volledig in het zwart uitgedost en sleepten ze kettingen met zich mee. Dat was wel even schrikken.'
Maar in een halve eeuw zagen ze ook in Moerzeke de tradities veranderen. Vandaag zijn de Pieten jolige joffers, maar dat was ooit anders: ‘Toen ik jong was, waren de Pieten volledig in het zwart uitgedost en sleepten ze kettingen met zich mee. Dat was wel even schrikken,’ vertelt Roels.
Sinds enkele jaren worden de Zwarte Pieten bovendien onder de loep genomen omdat ze een racistische bijklank hebben. ‘Bij ons hebben ze nooit die racistische achtergrond gehad, ze zien zwart van het roet in de schoorsteen.’ Toch verhinderde dat Facebook niet om de pagina van het Sint-Maartenscomité eraf te zwieren toen er een affiche verscheen met daarop een Zwarte Piet. ‘Maar nu er roetveegpieten meelopen, worden we daar ook op aangevallen.’
Ballonnen
De jaarlijkse ballonwedstrijd kwam eveneens onder vuur te liggen. ‘We organiseerden een ballonwedstrijd om sfeer te brengen op de dijk, er werden enkele honderden ballonnen opgelaten. Maar toen kregen we de opmerking dat ze het milieu vervuilen doordat de restjes plastic overal achterblijven. Het is niet altijd makkelijk om alternatieven te bedenken,’ zegt Peelman.
Corona hield Sint-Maarten vorig jaar niet tegen om Moerzeke te bezoeken, weliswaar zonder feestelijke aankomst op de Scheldedijk. Hij maakte een rondrit door het dorp in een op een trailer voortgetrokken speedboot. ‘We wilden toch iets doen. De kinderen verwachten dat. Via een promotiefilmpje met de burgemeester en Sint-Maarten hebben we iedereen uitgenodigd om te komen kijken, maar snoep rondstrooien, dat mocht natuurlijk niet.’ Als de coronamaatregelen het dit jaar toelaten, komt Sint-Maarten op zondag 17 oktober 2021 met alle toeters en bellen aan op de Kille in Moerzeke.
Volg het Sint-Maarten Comité Moerzeke op Facebook
Tekst: Bart Vanacker
Zie ginds komt Sint-Maarten!
Ken jij de verschillen tussen Sint-Maarten en Sinterklaas? Ontdek ze via enkele...